نبرد کورسک

شکست ارتش ششم آلمان در استالینگراد سبب شد تا جناح جنوبی ارتش آلمان در شوروی مجبور به عقب‌گرد شود این در حالی بود که در جبهه مرکزی و غرب مسکو نیز نیروهای روسی در حال پیشروی مداوم برای بیرون راندن نیروهای آلمانی بودند.
اما با گرم شدن هوا، در ماه ژوئیه ارتش آلمان به فکر ضد حمله‌ی جدیدی در محور مرکزی افتاد هدف این ضدحمله شکستن خطوط دفاعی ارتش سرخ و دستیابی به خطوط دفاعی جدیدی در قلب خاک شوروی بود. در این زمان آلمان دست به یک تمرکز نیروی بسیار بزرگ در جبهه مرکزی زده بود.

حمله 3 هزار تانک

نبرد کورسک را بسیاری از جمله پل کارل، نویسنده آلمانی، بزرگ‌ترین نبرد تاریخ می‌داند اما اگر کورسک را بزرگ‌ترین نبرد تاریخ ندانیم لااقل باید آن را بزرگ‌ترین نبرد زرهی تاریخ بدانیم چرا که در این نبرد بزرگ 3 هزار تانک آلمانی و 2 هزار تانک و زرهپوش روس‌ها شرکت داشتند.
هدف آلمان‌ها از این عملیات حمله به منطقه‌ی کورسک واقع در خط شمال- جنوبی اورال- خارکوف بود. برنده‌ی این نبرد می‎‌توانست مطمئن باشد که در ادامه جنگ ویرانگر شوروی- آلمان دست بالا را خواهد داشت چرا که طول این جبهه نزدیک به 500 کیلومتر بود و اگر آلمان در این نبرد موفق می‌شد بین سپاه‌های جنوبی و شمالی شوروی فاصله می‌انداخت و می‌توانست اثر شکست 6 ماه گذشته‌ی استالینگراد را خنثی کند.

لو رفتن عملیات

ارزش این عملیات تهاجمی در «غافلگیری مطلق» دشمن بود اما یک جاسوس زبردست روس 3 روز قبل از عملیات، ستاد ارتش سرخ را در جریان گذاشت در نتیجه شب قبل از حمله بزرگ آلمان‌ها صدها هزار سرباز روس به همراه 2 هزار تانک و جدیدترین وسایل ضدتانک در انتظار ورود ارتش آلمان به معبر کورسک بودند.
روس‌ها ستاد ارتش خود را در منطقه‌ای در شرق جبهه مذکور مستقر کرده و شروع به تقویت مواضع خود می‌کنند.

عملیات دژ

نبرد کورسک با نام رمز «دژ» در ساعت 3 نیمه شب سوم ژولای آغاز می‌شود و 500 هزار سرباز آلمان‌ها در پناه 3 هزار تانک حمله‌ی بزرگ خود را آغاز کنند. ارتش نهم آلمان به فرماندهی ژنرال مودل با کمک لشکرهای متعدد زرهی با عبور از سیم‌های خاردار و مناطق مین‌گذاری شده به نیروهای مدافع روس‌ها حمله می‌کنند. نکته‌ی جالب توجه آن که از همان اول برای آلمان‌ها مشخص شد که عملیات «دژ» یک راز نیست و تمام مدافعان روس از آن باخبرند چرا که بارانی از آتش توپ، خمپاره و نارنجک بر سر سربازان آلمانی می‌بارد اما شدت حمله به گونه‌ای‌ست که روس‌ها در این جبهه مجبور به عقب‌نشینی می‌شوند. آلمان در این نبرد همچنین تانک‌های جدید فردیناند خود را وارد عمل می‌کند. تانک‌های فردیناند که هر کدام 68 تُن وزن و لوله به طول 6/5 متر دارند تقریباً رویین تن‌اند و گلوله‌های مدافعان بر آن‌ها اثر نمی‌گذارد.
ششم ژوئن پس از سه روز پیشروی، نیروهای آلمانی از «ضخامت خط دفاعی» روس‌ها متعجب می‌شوند و ژنرال «مورل» مردد می‌ماند که آیا پیشروی را ادامه دهد یا خیر چرا که احساس به او می‌گوید که ضدحمله‌ای بزرگ در راه است.
ظهر ششم ژوئیه پیش‌بینی او به حقیقت می‌پیوندد چرا که 1200 تانک روسی در پناه آتش سنگین توپ‌های روسی ضدحمله‌ای بزرگ را علیه تانک‌های آلمانی آغاز می‌کنند. هدف این ضد حمله ممانعت از دستیابی آلمان‌‎ها به ارتفاعات منطقه است در خط مورد حمله‌ی روس‌ها، آلمان‌ها با 1000 تانک به مقابله مشغول می‌شوند. نبرد در این مرحله چهار روز به طول می‌کشد و از طرفین صدها تانک به آتش کشیده می‌شود. سپس آلمان‌ها به این نتیجه می‌رسند که باید «تپه 274» را که کلید دستیابی به پیروزی در جبهه کورسک است فتح کنند اما این تپه توسط جنگلی کوچک که مقر صدها توپ روسی و آتشبار و کاتیوشاست محافظت می‌شود. حمله‌ی صدها تانک آلمان‌ها به جنگل و تپه مذکور بی‌فایده است و مدام به تعداد مدافعان افزوده می‌شود. هواپیماهای آلمانی نیز کمک چندانی نمی‌توانستند به وضعیت قوای زمین بکنند چرا که معادل همین تعداد هواپیما را روس‌ها وارد میدان کرده‌اند.
در بخش دیگری از جبهه ژنرال زرهی آلمان هوسر با تانک‌های خود علی‌رغم مقاومت روس‌ها، 20 کیلومتر پیشروی کرده بود. ژنرال روسی چس چاکف که متلاشی شدن جبهه خود را قطعی می‌بیند از ستاد عالی فرماندهی شوروی درخواست قوای کمکی می‌کند.
صدها هزار سرباز کمکی به همراه صدها تانک به کمک وی اعزام می‌شوند.
هوسر نیز تقاضای قوای کمکی می‌کند اما نیروی برای او نمی‌رسد. در بخش دیگری از جبهه گزارش می‌شود که یک میلیون سرباز روس وارد منطقه عملیات شده و مانع به هم پیوستن بخش‌های مختلف ارتش آلمان به هم شده‌اند. گروه زرهی ژنرال کمیف و گروه سوم زرهی باید سرعت به منطقه پروخوروفکا که دالانی در شرق منطقه عملیات بود می‌رسیدند اما این اتفاق هرگز نیفتاد. چرا که در یازدهم ژوئیه ژنرال روس روتمیستروف با سپاه عظیم خود مرکب از 850 تانک و صدها توپ 122 و 155 میلی‌متری آتش سنگین خود را به روی تانک‌های آلمانی که 650 دستگاه بودند می‌گشاید.
روس‌ها در این زمان از تانک پرقدرتی به نام تی- 34 برخوردار شده بودند این تانک در زمان خود برای اولین‌بار توانسته بود در نبردهای رودرروی تانک، محصولات مشابه آلمانی از جمله تانک معروف ببر را شکست دهد.
اکثر سربازان این ژنرال روس از نبرد استالینگراد جان سالم به در برده بودند. قوای گروه سوم زرهی آلمان علی‌رغم تلاش زیاد در زیر ضربات روس‌ها متلاشی می‌شوند و اگر ورود ژنرال «هوت» (طراح عملیات کورسک) نبرد آلمان‌ها نفر آخر قتل عام می‌شدند. اما واحدهای زرهی هوت پی می‌برند که مقاومت در کورسک کار ساده‌ای نیست. ژنرال مانشتاین فرمانده ارتش‌های جنوب که نیروهای خود را در معرض خطر می‌بیند با جمع‌آوری قوای محدود خود دست به آخرین یورش می‌زند اما ضدحمله عظیم روس‌ها در 12 ژوئیه که در آن ده‌ها لشکر زرهی تازه نفس و بیش از یک میلیون سرباز شرکت داشته و توسط هزاران توپ پشتیبانی می‌شدند صحنه نبرد کورسک را مبدل به «قتل‌گاه» آلمان‌ها کرد. شکافی که در خط دفاعی آلمان افتاد سبب شد تا روس‌ها طی 10 روز آلمان‌ها را به عقب برانند.

نتیجه نبرد

در نبرد کورسک، 2 میلیون سرباز، 5 هزار تانک و 4 هزار هواپیما شرکت داشتند. این نبرد عظیم درس‌های بزرگی برای آلمان دربر داشت:
1- آلمان برای اولین بار شاهد یک ضدحمله‌ی عظیم زرهی از جانب دشمنانش بود و پی برد که «ابتکار استفاده از لشکرهای انبوه زرهی» حربه‌ای کهنه است چرا که با توسعه لشکرهای زرهی روس، انگلیسی و آمریکایی دیگر قدرت اول زرهی جهان این سه کشور هستند.
2- در نبرد کورسک تلفات روس‌ها نیز کم نبود اما در این مقطع از جنگ، هر تانک و یا سرباز آلمانی که از بین می‌رفت جانشینی نداشت حال آن که روس‌ها با برخورداری از جمعیت سرسخت و قدرت صنعتی خود مرتب خود را تقویت می‌کردند و برتری خود را بر آلمان‌ها به چهار بر یک رسانده بودند و این امر سبب شد تا عملیات کورسک شکست تلقی شود گذشت زمان نیز این را ثابت کرد چرا که دیگر آلمان‌ها هرگز نتوانستند در جبهه روسیه «حمله» کنند بلکه پس از این کار آن‌ها تنها عقب‌نشینی بود.
نکته‌ی دیگر این بود که آلمان‌ها برای اولین بار پی بردند که از نظر هوایی و توپخانه نیز دیگر «دست بالا» را ندارند.
آلمان‌ها در نبرد مسکو و کورسک ضربه‌ی اصلی را از جاسوسان اتحاد شوروی تحمل کردند. الن سوروس در اکتبر 1941 و جاسوسان شوروی در سوئیس در ژولای 1943 با دو گزارش به موقع کمر ارتش آلمان را شکستند. حتا نباید از یاد برد که ده‌ها جاسوس روس در فاصله‌ی ماه‌های ژانویه تا ژوئن 1941 (تاریخ حمله المان به شوروی) به استالین خبر داده بودند که آلمان در حال تجهیز قوا برای حمله به شوروی است اما دیکتاتور روس «احمقانه» خود را به خوش‌خیالی زده بود و گزارش جاسوسان را اقدام مذبوحانه انتلیجنس سرویس انگلیس خوانده بود.
نبرد کورسک از نظر حجم تجهیزات جنگی بزرگ‌ترین نبرد تاریخ است «گرچه استالینگراد از نظر تعداد سربازان و طولانی بودن» اول بود اما نبرد کورسک که 18 روز به طول انجامید، هرگز در تاریخ تکرار نشد.
منبع مقاله :
غفوری، علی؛ (1386)، 100 جنگ بزرگ تاریخ، تهران: هیرمند، چاپ دوم